سید عبدالله جزایری
سید عبدالله جزایری شوشتری (۱۱۷۳-۱۱۱۲ ق)، فقیه، منجم و مورخ شیعه در قرن دوازدهم هجری است. وی در فقه، حدیث، ریاضی و...، کتب متعددی نوشته است.
ولادت
سید عبدالله جزایری، در شوشتر به دنیا آمد. سال ولادت او را برخی ۱۱۰۴ ق، برخی ۱۱۱۲ ق و برخی ۱۱۱۴ ق دانسته‌اند. سید عبدالله فرزند سید نورالدین جزایری (م، ۱۱۵۸) و نوه سید نعمت‌اللّه جزایری (م، ۱۱۱۲) بود.
تحصیلات و اساتید
نورالدین که آثار تیزهوشی را در فرزندش عبداللّه دید، از چهار سالگی به تعلیم او پرداخت و علوم بسیاری از جمله ادبیات عرب، تفسیر، حدیث و فقه را به او آموخت. گفته‌اند که جزایری تا شانزده سالگی همه علوم شرعی و دینی را فراگرفت.
عبداللّه پس از فراگیری مراحل نخست علوم دینی در زادگاهش، به اصفهان، فارس، خراسان، آذربایجان و برخی ممالک آسیای صغیر سفر کرد و از دانشمندان بسیاری بهره برد.
او علاوه بر علوم ادبی و شرعی، به فراگیری علومی چون حکمت، ریاضیات، نجوم، هیئت و طب پرداخت و در آنها مهارت یافت.
استادان مهم جزایری علاوه بر پدرش، عبارتند از: سید احمد بن محمدمهدی شریف خاتون‌آبادی ریاضیدان و عالم هیئت، محمدرفیع‌الدین گیلانی مشهدی، یعقوب بن ابراهیم بختیاری حُوَیزی، نظرعلی بن محمدامین زجاج تُستَری، میر صدرالدین رضوی قمی و عبداللّه بن کرم‌اللّه حویزی.
برخی از مشایخ حدیثی جزایری این اشخاص هستند: پدرش که عبداللّه از او اجازه‌ای عام داشت، محمدحسین خاتون‌آبادی، رضی‌الدین بن محمد عاملی مکی و نصراللّه بن حسین موسوی حائری.
فعالیتهای اجتماعی
سید عبداللّه جزایری پس از درگذشت پدرش در ۱۱۵۸ ق، مناصب شرعی او را در شوشتر برعهده گرفت که از آن جمله افتا و امامت جمعه و جماعت و نیز تدریس علوم دینی بود.
آثار و تألیفات
از جزایری کتاب ها و نوشته‌های متعددی در علوم و فنون مختلف به جای مانده است. شمار مجموع این نوشته‌ها افزون بر سی اثر است که از مهم‌ترین آنها است:
- الاجازة الکبیرة، اجازه مفصلی است که سید عبداللّه در ۱۱۶۸ ق، آن را برای چهار تن از عالمان حویزه، به نام های محمد بن کرم‌اللّه حویزی، ابراهیم بن خواجه عبداللّه حویزی، ابراهیم بن عبداللّه حویزی هَمیلی و محمد بن محمدمقیم اصفهانی غروی، نگاشته است.
- تذکره شوشتر (یا فی تاریخ تستر)، از منابع معتبر به زبان فارسی درباره تاریخ شهر شوشتر و مشتمل بر یک مقدمه و ۴۸ فصل است.
- التُحفة السَنِیَّة، شرح کتاب «النُخبة المُحْسِنیه» فیض کاشانی که آن را به درخواست شیخ علی نجّار شوشتری (از شاگردان سید نورالدین جزایری) نوشته است.
- الذخیرة الابدیة فی جوابات المسائل الاحمدیة، که آن را در پاسخ به چهل پرسش سید احمد بن مطلب مُشَعشَعی حویزی (حاکم وقت خوزستان)، در ۱۱۵۴ ق، به عربی نوشته است.
- الذُخْرُ الرائِع، شرح کتاب فقهی «مفاتیح الشرایع» فیض کاشانی که ناتمام مانده و تنها شامل یک جلد است و مقدمه‌ای درباره درایه و اصول فقه دارد.
سید عبداللّه جزایری در ریاضیات و علوم و فنون وابسته به آن نیز رساله‌هایی نوشته و شرح یا ترجمه کرده است، از جمله:
- لب اللباب فی شرح صحیفه الاسطرلاب، که شرحی است بر «الصحیفه الاسطرلابیه» شیخ بهائی و آن را به درخواست ابراهیم بن عبدالله حویزی همیلی (شاگرد جزایری و امام جمعه هویزه) نوشته است
- کاشفة الحال فی معرفه القبله و الزوال، درباره قبیله حویزه که آن را به درخواست سید علی خان بن سید مطلب موسوی مشعشعی حویزی (برادر سید احمد، حاکم وقت خوزستان) نوشته است.
- طلسم سلطانی، که ترجمه کتاب «غایة الحکیم» مجریطی (متوفی ۳۹۵) در هیئت، ستاره شناسی و طلمسهاست، با اضافاتی از خود وی. این ترجمه به خواست ابوصالح سلطان تُرشیزی، وکیل مالیه خوزستان، در ۱۱۵۷ در یک مقدمه و سه فصل تدوین شده است.
جزایری بر برخی کتاب های حدیث، رجال، فقه و ریاضی نیز حواشی زده و رساله های متعددی نوشته است، از جمله حاشیه بر «مسالک الافهام» شهید ثانی، «نقد الرجال» تفرشی، «خلاصة الحساب» شیخ بهائی، و تألیف رساله جوائز السلطان و الحکام.
سید عبدالله جزایری شعر نیز می سرود و «فقیر» تخلص می کرد. دیوان شعرش افزون بر پانصد بیت دارد.
وفات
سید عبدالله بن نورالدین جزایری در سال ۱۱۷۳ قمری دار فانی را وداع گفت و در جوار قبر پدرش در غرفه کوچکی در ضلع شرقی حیاط مسجد جامع شوشتر به خاک سپرده شد.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، ج۱۰، مدخل «عبدالله بن نورالدین جزایری» از لیلی کریمیان و محمدتقی کرمی.
- کتابخانه دیجیتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام.
- محمدرضا نصیری، اثرآفرینان: زندگینامه نام آوران فرهنگی ایران (از آغاز تا ۱۳۰۰ شمسی)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران، ج۲، ص۱۹۲.